Parlament Europejski – kiedyś i obecnie
(wersja w pdf, z przypisami)

Kiedy ustanowiono Parlament Europejski? Jak Parlament Europejski zmieniał się na przestrzeni lat? Co oficjalnie mówią o nim traktaty? Pierwszy artykuł na temat Parlamentu Europejskiego (PE).

Na mocy traktatu paryskiego, podpisanego w 1951 r., ustanowione zostało Zgromadzenie Parlamentarne. 19 marca 1958 r. W Strasburgu odbyło się pierwsze posiedzenie Wspólnego Zgromadzenia trzech wspólnot europejskich. Zasiadający w nim posłowie byli podzieleni nie według narodowości, ale według przekonań politycznych. Pierwszym przewodniczącym instytucji, nazwanej Europejskim Zgromadzeniem Parlamentarnym, został Robert Schuman. W marcu 1962 roku Zgromadzenie zaczęło określać się mianem Parlamentu Europejskiego.

Od 1979 r. posłowie do PE wybierani są w wyborach bezpośrednich w całej UE. Były to pierwsze w historii wybory międzynarodowe. Obywatele 9 krajów wybrali 410 posłów. Najwięcej miejsc zdobyli socjaliści, nieco przed Europejską Partią Ludową, ale żadnej z grup nie udało się uzyskać większości bezwzględnej, co jest cechą charakterystyczną wszystkich kolejnych wyborów europejskich.

14 lutego 1984 r. Parlament Europejski przyjął projekt traktatu o Unii Europejskiej autorstwa włoskiego posła do PE Altiera Spinellego. Federalistyczna wizja zawarta w sprawozdaniu była inspiracją do przyszłych rozmów na temat zmian w traktatach założycielskich.

Parlament Europejski ewoluował znacząco na przestrzeni lat, zwiększając stopniowo swoje kompetencje i zyskując na znaczeniu. Z każdym nowym traktatem Parlament zyskiwał szersze uprawnienia demokratyczne, nadzorcze i ustawodawcze. Na mocy traktatu z Brukseli (podpisanego w 1975 r.) Parlament otrzymał prawo do kontrolowania sprawozdań finansowych UE na zakończenie każdego roku oraz do sprawdzania, czy Komisja racjonalnie i prawidłowo wykorzystała budżet Unii. Dzięki nowym elementom wprowadzonym w Jednolitym akcie europejskim (podpisanym w 1986 r.) w przypadku przystąpienia nowego państwa do UE wymagana jest zgoda Parlamentu. Traktat z Amsterdamu (podpisany w 1997 r.) zapewnił Parlamentowi znacznie silniejszą pozycję w procesie legislacyjnym prowadzonym wspólnie z Radą w wielu dziedzinach objętych prawem UE (m. in. ochrona konsumenta, możliwość podejmowania legalnej pracy w innym kraju czy ochrona środowiska naturalnego).

W ostatnim traktacie, podpisanym w Lizbonie, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r., zwiększono rolę Parlamentu Europejskiego, zapewniono parlamentom państw członkowskich większe kompetencje w określaniu kierunku polityki europejskiej, a także przyznano obywatelom prawo do inicjatywy. Traktat poszerzył uprawnienia Parlamentu jako w pełni uznawanego współustawodawcy o zwiększonych uprawnieniach budżetowych i nadał mu kluczową rolę w wyborze przewodniczącego Komisji Europejskiej (KE).

Co o Parlamencie Europejskim mówi Traktat o Unii Europejskiej (TUE)?

Artykuł 13 TUE wymienia PE jako jedną z siedmiu instytucji Unii. Zgodnie z treścią tego artykułu ramy instytucjonalne „mają na celu propagowanie jej (Unii) wartości, realizację jej celów, służenie jej interesom, interesom jej obywateli oraz interesom Państw Członkowskich, jak również zapewnianie spójności, skuteczności i ciągłości jej polityk oraz działań”. Czytamy tam też, że każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, lojalnie ze sobą współpracują, a Parlament (oraz Rada i Komisja) są wspomagane przez Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów, które pełnią funkcje doradcze.

Artykuł 14 traktuje o Parlamencie Europejskim. Zgodnie z nim PE pełni, wspólnie z Radą, funkcje prawodawczą i budżetową oraz pełni funkcje kontroli politycznej i konsultacyjne zgodnie z warunkami przewidzianymi w Traktatach, a także wybiera przewodniczącego Komisji. Jest też mowa o składzie Parlamentu Europejskiego, jego kadencji oraz o wyborze (spośród swoich członków) przewodniczącego i prezydium.

PE jest wspomniany także w artykułach dotyczących innych instytucji. Zgodnie z Artykułem 15 Przewodniczący Rady Europejskiej m. in. przedstawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z każdego posiedzenia Rady Europejskiej. W Artykule 16 powtórzono, że Rada pełni, wspólnie z Parlamentem, funkcje prawodawczą i budżetową. Artykuł 17 dotyczący Komisji Europejskiej podkreśla, że Rada Europejska m. in. uwzględniając wybory do Parlamentu Europejskiego przedstawia Parlamentowi Europejskiemu kandydata na funkcję przewodniczącego Komisji. Kandydat ten jest wybierany przez PE większością głosów członków wchodzących w jego skład. Wszyscy członkowie Komisji podlegają kolegialnie zatwierdzeniu w drodze głosowania przez Parlament Europejski. Ponadto Komisja ponosi kolegialnie odpowiedzialność przed Parlamentem Europejskim, który może uchwalić wotum nieufności w stosunku do Komisji (a wtedy członkowie Komisji kolegialnie rezygnują ze swoich funkcji).

Ponadto o Parlamencie Europejskim przeczytamy m. in. w artykule 7, który mówi o tym, że Rada „na uzasadniony wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji Europejskiej” może stwierdzić „istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez Państwo Członkowskie wartości, o których mowa w artykule 2”, a także „poważne i stałe naruszenie przez to Państwo Członkowskie wartości, o których mowa w artykule 2”.

Parlament ma też wpływ na kwestie przystąpienia i wystąpienia państw z UE. W myśl artykułu 49 państwa składające wniosek o członkostwo w Unii o wniosku tym informują Parlament Europejski i parlamenty narodowe, a decyzja Rady w tych sprawach wymaga zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej większością głosów jego członków. Z kolei wspomniana w artykule 50 umowa o wystąpieniu państwa z Unii jest zawierana w imieniu Unii przez Radę, po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego.

Autorzy: Zespół EUROPE DIRECT Katowice

Komisja Europejska nie bierze odpowiedzialności za treść zamieszczoną w niniejszej publikacji.
Poglądy wyrażone w publikacji są poglądami autorów i nie muszą odzwierciedlać
oficjalnego stanowiska Komisji Europejskiej.